معماری ایرانی (نیارش)2 جلدی/غلامحسین معماریان-هادی صفایی پور/نشر نغمه نو اندیش شهر کتاب اهواز اندیشه شکل گیری این کتاب با یک انگیزه حیثیتی آغاز شد:
زمانی که دانشجوی 22 ساله بودم و در دانشگاه جنوای ایتالیا درس می خواندم
برایم عجیب بود که در کتابهای تاریخ معماری آنها و بطور خاص تر تاریخ
تکنولوژی معماری (فن شناسی) هیچ نامی از معماران شرقی بخصوص ایرانی دیده
نمی شود.
با آنکه در آن موقع چیزی جز تعصب یک جوان ایرانی را نداشتم اما
با آنچه در اصفهان، شیراز، یزد و … دیده بودم باورم نمی شد معماران ایرانی
سهمی در عرضه دستاوردهای جهانی نداشته باشند.
با این اندیشه رساله ام را با
عنوان سازه های تاقی در معماری اسلامی ایران انتخاب کردم و به جمع آوری
اطلاعات پرداختم.
پس از حدود سه سال کار و بازدید از بناهای مختلف در ایران
و جمع آوری اطلاعات مستند شفاهی، ترسیمی و نوشتاری رساله ام را به پایان
رساندم و در سال 1367 آن را تحت عنوان نیارش ساز های تاقی در معماری اسلامی
به چاپ رساندم.
“نیارش” واژه ای بود که از استاد پیرنیا گرفتم.
در فرهنگ لغات
آن زمان چنین واژه ای را نیافتم.
این واژه از آن دسته واژه هایی بود که
استاد پیرنیا از منابع شفاهی اخذ کرده بود.
ایشان می گویند: ” در قدیم فنی
بوده شامل استاتیک امروز و مصالح شناسی و فن ساختمان.
معلوماتی در مورد جنس
مصالح و ساختن و کاربرد اندودها ، آژندها و شناخت نیروها و طرز اجرای آنها
را روی هم نیارش می گفته اند.
اینطور که بنده [استاد پیرنیا] از
اساتید زبان شناس پرسیده ام نیارش یعنی آنچه بنا را نگاه می دارد.
این فنون
وقتی با هم مخلوط می شده به آن نیارش می گفته اند و این محصول 60 سال کار
مداوم و مستمر بوده است یعنی دانشکده های معماری قدیم ایران از 5 سالگی یک
معماری شروع می شد و تا 60 – 65 سالگی می رسید و تازه آنگاه استاد می
شدند.
”
داستان آگاهی و دانش ما از سازه های سنتی فقط به معرفی آن به
جهان ختم نمی شود.
از هنگامی که کتاب نیارش سازه های تاقی در معماری اسلامی
ایران در سال 1367 به چاپ رسید تاکنون کتابی جایگزین که بتواند در یک
بسته، اطلاعات جامعی به مخاطبین خود عرضه دارد به چاپ نرسیده است.
اگر چه
می توان برای هر موضوع مانند چفد و یا گنبد یک کتاب خاص یافت اما هنگامی که
مخاطب بخواهد تصویری کلی از آنچه در معماری ایران درباره سازه های تاقی
می گذرد داشته باشد منبع دیگری جز کتاب یاد شده وجود ندارد.
پس از انتشار
کتاب نخست با یاری خداوند در یک کار تدریجی که حدود 20 سال به طول انجامید
توانستیم دریچه ای جدید جهت عرضه یک اثر خاص بگشاییم.
به گونه ای که از یک
سو نیاز دوستداران به این موضوع را برطرف نماید و از سوی دیگر درخور
معماران ایرانی که پدیدآورندگان این دستاوردها هستند باشد.
معمارانی که
برای این سرزمین افتخار آفریدند.
این تحقیق با استفاده از منابع مختلف بنیاد نهاده شد.
منابع
مورد استفاده در وهله نخست آثار موجود بودند.
دهها اثر از نزدیک مشاهده شد و
از آنها کروکی و یادداشت تهیه گردید.
از دیگر منابع مهم تحقیق اساتید و
معماران قدیمی بودند.
مردان عمل و سازندگان و پدیدآورندگان بسیاری از بنها
با شیوه سنتی در دوران معاصر.
و در نهایت منابع نوشتاری درباره موضوع که
فعالیتهای پیشین درباره تحقیق را شامل می شد.
برخی منابع را می توان منابع ایده دهنده نامید.
آنها شاید
درباره معماری ایرانی نبودند اما به نگارنده دیدی ارزشمند برای چگونگی
تدوین اثر می دادند.
کتابهای محققین ایتالیایی مانند کاتالدی، بن ونوتو،
گالیانی و بوتی از جمله این آثارند.
آنچه همه داده ها و روشها را به هم
پیوند می داد نظرات استاد محمد کریم پیرنیا بود.
تنظیم این اطلاعات و تحلیل
آنها با یک روش استقرایی ما را به یک محتوای 24 بخشی رساند.
قطعاً هر کدام
از این بخشها قابلیت تبدیل به یک کتاب را دارند.
که امیدوارم جوانان
علاقمند به این موضوعات آن را عملی کنند.
اصولاً ضعف بیان ما در معماری ایران باعث شده است که نتوانیم
با مخاطبینمان به شکلی مناسب ارتباط برقرار کنیم و با وجود ارتقای کمی و
کیفی ابزار بیان تصویری در دو دهه اخیر متاسفانه ما نتوانسته ایم در جهت
معرفی معماری ایرانی از آنها استفاده کنیم.
از حدود 10 سال پیش تاکنون بر یک نکته مهم در کتابهایم تاکید
می کنم و آن ارایه یک بیان معماری مناسب است.
به گونه ای که مخاطب بدون
اینکه بخواهد یک متن چند صفحه ای را بخواند با دیدن یک تصویر موضوع را
بفهمد و با آن ارتباط برقرار کند.
ارایه یک ترسیم گویا مستلزم صرف وقت زیاد
است.
برای اینکه بتوانیم نقشه تاقهای مسجد جامع اصفهان را تصحیح نماییم
حدود دو ماه وقت صرف شد.
در این کتاب با بهره گیری از استعداد بالای دانشجویان معماری و
مدیریت آنها، به سطحی از بیان تصویری دست یافته ایم که نه تنها تاکنون در
ایران منحصر بفرد بوده بلکه حتی در عرصه جهانی نیز چنین بیانی (نوشتاری-
ترسیمی) با این جامعیت موضوع انجام نگرفته است.
امید است این کتاب بتواند
گوشه ای از بزرگی معماران ایرانی را بخوبی به تصویر بکشد.
کتاب در دو جلد تهیه شده است.
در جلد نخست به موضوعات زیر پرداخته می شود:
پیشگفتار
بخش یکم: مقدمه
بخش دوم: ساختمایه
بخش سوم: ساختمانهای تیرپوش
بخش چهارم: چفد
بخش پنجم: تاق، کلیات
بخش ششم: تاق آهنگ
بخش هفتم: تاق ترکین
بخش هشتم: تاق چهار بخش
بخش نهم: تاق کلنبو
بخش دهم: تاق کلنبوی نوع دو (چهار دوری)
بخش یازدهم: تاق کژاوه
بخش دوازدهم: تاق خوانچه پوش
بخش سیزدهم: تاق با باریکه تاق
بخش چهاردهم: پتکانه
بخش پانزدهم: کاربندی
.